Kekik deyince aklımıza kendine özgü kokusuyla yeşil yaylalarımızı çağrıştıran bitkiler gelir. Aynı çiçekli bitki ailesi içinde olmalarına karşın farklı cinslere dahil bitki türleri, ülkemizde kısaca kekik deyip geçtiğimiz otsu bitkileri oluşturur.  Çünkü yerel isimler bölgeden bölgeye veya bitkiden bitkiye farklılık gösteriyor. Çoğu zaman farklı türler aynı isimle anılıyor. Ülkemizde ticareti yapılan ve yaygın olarak kullanılan, hepsi Ballıbabagiller (Labiatae=Lamiaceae) familyasına bağlı kekik türlerinin dahil olduğu cinsler olup bunlar: Origanum, Thymbra, Coridothymus, Satureja ve Thymus’tur. İhracatı en çok yapılan ve uçucu yağ üretiminde kullanılan türler, Origanum onites (bilyalı kekik, İzmir kekiği), Origanum vulgare subsp. hortum (İstanbul kekiği, kara kekik), Origanum minutiflorum (Sütçüler kekiği, yayla kekiği, toka kekiği), Origanum majorana (Beyaz kekik, Alanya kekiği), Origanum syriacum var. bevanii (dağ kekiği, Suriye kekiği, İsrail kekiği)’dir. Bunlar dışında ticareti yapılan diğer türler Coridothymus capitatus (İspanyol kekiği), Thymbra spicata ve Thymbra sintenisii (sivri kekik), Satureja cuneifolia, Satureja hortensis, Satureja montana, Satureja spicigera (Trabzon kekiği), Thymus eigii.

Tüm bu türlerin ortak özelliği yüksek miktarda uçucu yağ içerikleri ve uçucu yağın ana bileşiğinin karvakrol ve/veya timol olması. Bunlar kekiğe kendine özgü kokusunu veren maddeler.

KEKİK YAĞI

Kekiğin kurutulmuş yaprak, çiçek ve tomurcuklarının su buharıyla damıtılması sonucu % 2 ila % 8 oranında elde edilen uçucu yağ (esans), kekiğin kendine özgü kokusunu taşır ve yakıcı lezzetlidir. Karvakrol ve timol gibi monoterpenik fenollerce zengin olan bu yağ, çok güçlü mikrop öldürücü özelliklere sahip olduğundan bakteri ve mantar enfeksiyonlarında etkilidir. İçilmesi doğru olmayan bu yağ, genellikle haricen kullanılır ve bazı yörelerde kesme şeker üzerine bir damla damlatılarak yenir. Kekik yağı ayrıca gıda endüstrisinde, hazırlanan birçok sosta sıklıkla kullanılır.

KEKİK SUYU

Damıtma sırasında yağın altında biriken damıtık su, yağdaki oksijenli bileşikleri bir miktar çözdüğünden atılmaz ve "kekik suyu" olarak kullanılır. Son yıllarda kullanımı oldukça yaygınlaşan bu aromatik su, filtreledikten sonra marketlerde satışa sunuluyor. Batı, Güney ve Orta Anadolu'nun bazı dağ köylerinde yetişen kekik türlerinden (Origanum, Satureja, Thymbra) evlerde hazırlanan bu suyun sağlığa olumlu etkileri Anadolu’da yüzyıllardır biliniyor. Kekik suyu özellikle mide-bağırsak rahatsızlıklarında olduğu gibi veya suyla birlikte ya da meyve suyu, domates suyu gibi sıvılarla seyreltildikten sonra içiliyor. Acı olması dışında hiçbir olumsuz etkisi olmayan bu suyun, kandaki kolesterol ve kan şekeri düzeyini düşürdüğü, tansiyonu düşürdüğü ve hatta kansere karşı etkili olduğu inancı halk arasında yaygın.

TIBBİ ETKİLERİ

Kekik çayı hazmettirici ve gaz giderici özelliklere sahiptir. Kekiğin antioksidan etkisi, bileşiminde bulunan fenolik asitler ve monoterpenik fenollerden kaynaklanıyor. Alkollü özünün bazı viral hastalıklara ve parazitlere karşı etkili olduğu saptanmış. Güney Fransa’da kekik, depolanan tarım ürünlerini haşarattan korumak amacıyla kullanılıyor. Kekik suyunun analizi sonucunda içinde % 0,1 oranında çözünmüş uçucu yağ bulunduğu ve bu yağın % 70- % 80’inin de karvakrol den oluştuğu anlaşılmış bulunuyor. Ayrıca, kekik suyunda karvakrol yanında, yağda bulunmayan ve doğada ender rastlanan paramentendiol türevi oksijenli monoterpenlerin var olduğu da ortaya çıkarıldı. Farmakolojik deneyler, kekik suyunun uzun sürelerle aşırı miktarda alınması durumunda bile, hiçbir toksik etkisinin olmadığı ve güvenle kullanılabileceğini ini gösteriyor. Mide ve bağırsaklardaki kasılmaları çözdüğü, ağrıları giderdiği, safra salgılanmasını artırarak hazmı kolaylaştırdığı, mide-bağırsak sisteminin düzenli çalışmasını sağladığı için buna bağlı hastalıklarda koruyucu ve tedavi edici etkilerinin bulunduğu ortaya çıkarılmış durumda. Bağışıklık sistemi % 80 oranında bağırsaklar üzerinden düzenlendiğinden, kekik suyunun bu sistemin düzenli çalışmasına da katkıda bulunduğu kesin.

Kekik yağının ve kekik suyunun ana bileşeni olan karvakrolün güçlü ağrı kesici etkiye sahip olduğu bilimsel olarak kanıtlanmış bulunuyor. Halk arasında romatizma ağrıları veya baş ağrısını gidermek amacıyla, kekik yağının ağrılı bölgede cilde uygulanmasının nedeni de böylece anlaşılmış oluyor. Karvakrol ve karvakrol ve zengin kekik yağlarının gıdaların saklanmasındaki rolleri çeşitli çalışmalarla belirlenmiş bulunuyor. Gıdaların bozulmasına yol açan bakteri ve küf mantarları üzerinde güçlü antimikrobik etkilere sahip olan bu maddelerin, aflatoksin üreten Aspergillus türü mantarlara karşı da etkili oldukları artık biliniyor. Karvakrolün diğer yararlı etkileri şunlar: Bazı böceklere karşı insektisit (böcek öldürücü) etki, bitki büyümesini önleyici etki, antileishmanial (şark çıbanını önleyici) etki, antihistaminik (alerji ve kaşıntı önleyici) etki, antioksidan etki.